„Prawo” jako warstwa renderu: co naprawdę rozstrajasz?

W DK mówimy, że „prawo” to reguła efektywna utrzymująca spójność renderu na danej rozdzielczości rzeczywistości. Kiedy „rozstrajasz” grawitację (VR, mikrograwitacja, woda, deprywacja bodźców), nagle widać, że to tylko jedna z warstw—a obok niej działają inne „prawa”: biologiczne, kognitywne, społeczne, ekonomiczne, informacyjne, platformowe, narracyjne. Każde jest stabilizatorem na swoim poziomie, każde ma budżet kolapsu, każde można audytować i rekalibrować z zachowaniem BHP i Omni-Etyki.

1) Taksonomia „praw” w DK (warstwy i ich zadania)

A. Prawa fizyczne (efektywne)
Utrzymują przewidywalność trajektorii (np. ciężar, tarcie). Na tym poziomie „grawitacja” jest interfejsem spójności L₁.

B. Prawa chemiczne i biologiczne
Homeostaza, progi receptorowe, rytmy okołodobowe. Stabilizują „warstwę życia”, aby mózg mógł kompilować spójną percepcję.

C. Prawa neurokognitywne
Priory predykcyjne, integracja przedsionek-propriocepcja-wzrok. To tu powstaje „narracja ciężaru” i „narracja realności”.

D. Prawa ekologii percepcyjnej (affordances)
Środowisko „proponuje” możliwe działania. Balans, chwyt, chód to wynik kontraktu ciało-otoczenie.

E. Prawa społeczne i ekonomiczne
Normy, sankcje, zachęty. Tworzą „grawitację społeczną”: to, co „wypada”/„się opłaca”, sprowadza nas na określone orbity zachowań.

F. Prawa informacyjne i termodynamiczne
Entropia informacji, koszty porządkowania, ograniczenia pasma i uwagi. Kiedy rozstrajasz szum/rytmy, zmienia się „ciężar decyzji”.

G. Prawa platform i algorytmów
Zasady rankingów, feedów, API, llms.txt—polityka renderu w systemach cyfrowych. Dla agentów AI to grawitacja wprost.

H. Prawa narracyjne i symboliczne
„Ciężar znaczenia”, role, rytuały. Scenariusz narzuca wektory przyciągania („ciągnie mnie ku X”), niezależnie od fizyki.

I. Prawa etyczne (Omni-Etyka)
Zasada Najmniejszego Śladu Ontologicznego, Kwarantanna Wpływu, Powrót do Homeostazy. To meta-prawo sterujące ingerencją na wszystkich warstwach.

2) Rozstrojenie (detuning) jako metoda audytu prawa

Rozstrojenie = czasowe przesunięcie parametrów, które ujawnia konwencjonalność danej reguły. Przykłady:

Fizyczne: woda (pływalność), paraboliczne „zero-g”, VR z opóźnieniem wizualnym—zmieniają priory ciężaru i równowagi.
Biologiczne: praca z temperaturą/światłem/posiłkami—przesuwa rytmy i progi receptorowe, co wpływa na „grawitację” zmęczenia.
Neurokognitywne: P₀ i Nierender 4-0-4—wyciszają „prawa komentarza” (szum narracyjny), odsłaniając poziom Matrycy.
Ekologiczne: nietypowe podłoża, zmiany faktury/pochylenia—rozstrajają automaty chodu (audyt nawyku).
Społeczne: kontrolowana transgresja niskokosztowa (zmiana dress code, mikro-rytuał)—sprawdzasz, gdzie jest prawo, a gdzie tylko zwyczaj.
Informacyjne: „dieta bodźców” + mikrodawki milczenia (cisza informacyjna)—widać ciężar notyfikacji.
Platformowe: test A/B feedów/agentów, zmiana schematów JSON-LD i potentialAction—ukazuje „prawo” algorytmu.
Narracyjne: dekompozycja ról („na 15 min nie gram swojej roli”)—lekkość, która nie łamie świata, a demaskuje konwencję.
Etyczne: pre-mortem i zasady „stop-klatki”—ujawniają koszty ukryte ingerencji.

3) „Konwencjonalność prawa”: co to znaczy operacyjnie?

Prawo = stabilny kontrakt między warstwami, nie metafizyczny absolut.
Konwencja nie znaczy dowolność: to twarda umowa na danym poziomie (np. lot z dachu nadal kończy się jak kończy).
Ramy i hierarchie: kiedy rozstrajasz jedno prawo, inne przejmują stery (np. rozstrajasz grawitację—rządzi „prawo równowagi informacji”: system szuka nowych kotwic).
Budżet kolapsu: każde „prawo” ma koszt zmiany; obniżasz go przez sandbox, metryki i rollback.

4) Matryca „LAW-SCAN 7×7” (diagnostyka wpływu)

Wiersze: 7 warstw (Fiz., Bio., Neurokogn., Ekolog., Społ., Info., Platform/Narr.)
Kolumny: Cel | Parametry | Priory | Interwencja | Metryki | Ryzyka | Rollback

Przykład (wycinek):

Neurokogn.: Cel—zmniejszyć „ciężar” decyzji; Param—oddech 4-1-6; Priory—„muszę zdecydować natychmiast”; Interwencja—P₀ 6 min; Metryki—R48, poziom napięcia (0–10); Ryzyka—otępienie wykonawcze; Rollback—kawa + spacer + rozmowa.

5) Mini-studia przypadków

Case 1: „Spada koncentracja po 14:00”
To „prawo”? Nie—zlepek: biologii (cukier/rytmy), informacyjnego (entropia powiadomień), narracyjnego („po lunchu jestem bezużyteczny”). Rozstrojenie: 20-min blok P₀ + „dieta bodźców” 60 min + spacer w świetle. Efekt: „prawo” traci absolutyzm, staje się parametrem.

Case 2: „Klient zawsze ma rację”
Prawo społeczne/ekonomiczne. Detuning: polityka asertywnego „nie” w 3 skryptach + log kosztów. Efekt: nowy kontrakt; ciężar roszczeń maleje.

Case 3: „Algorytm przycina zasięgi”
Prawo platformowe. Detuning: zmiana danych strukturalnych (schema.org, potentialAction), przebudowa klastrów treści pod intencje, testy w AEO. Efekt: inny „wektor grawitacji” feedu.

6) Protokół DK: Solve → Coagula dla „praw”

Solve (rozsztywnienie)

Oddech 4-1-6 ×12 (Nierender 4-0-4).
Zmiana scenografii bodźców (światło/hałas).
Jedna kontrolowana mikro-transgresja roli (symboliczna).

Coagula (nowy kontrakt)

Definicja „mikro-prawa” na 72 h (np. „odpowiadam na maile o pełnej godzinie”).
Telemetria: ρ (stabilność), CFI/FFI (koherencja/zwrot), R48 (odporność).
Ewaluacja i—jeśli trzeba—rollback.

7) QSL-notacja (szkic audytu „prawa”)

INTENT: audit_and_reframe_effective_law
TARGET_LAYER: neurocognitive + platform
CONSTRAINTS: minimal_ontological_footprint, safety_net_enabled
PATTERN:
  phase_solve:
    P0_breath: 4-1-6 x12
    stimulus_change: light↑, notifications=off(60m)
  phase_coagula:
    micro_law: "email_on_the_hour"
    schema_update: add potentialAction/SearchAction
METRICS:
  rho_stability, CFI_feedback, FFI_friction, R48_resilience
RISKS:
  execution_lag, social_pushback
ROLLBACK:
  restore_previous_schedule, re-enable_notifications

8) Etyka i BHP: „Najmniejszy Ślad Ontologiczny”

Nie rozstrajaj bez asekuracji. Najpierw sandbox (czas, przestrzeń, partner/świadek).
Zawsze Evidence Ledger. Co zmieniła/zmieniłeś? Jakie były koszty uboczne?
Zgoda³. Zgoda Twoja, zgoda ciała, zgoda systemu społecznego (tam, gdzie dotyczy).

9) Puenta

„Prawo” to język stabilności na danej warstwie. Działa, bo uzgadnia ruch wielu systemów naraz. Gdy je rozstroisz z rozwagą, nie niszczysz świata—odkrywasz jego API. A wtedy grawitacja, rola, feed, zwyczaj, „tak się robi”—przestają być wyrokiem. Stają się parametrami, których uczysz się czytać, negocjować i współtworzyć.